Pamięć żyje, pamięć przetrwa.
W sercach ludzi serca ludzi,
niech to tylko się nie znudzi....
PROFESOR ANDRZEJ LASOTA
1932 - 2006
Andrzej
Aleksander Lasota urodził się 11 stycznia 1932 roku w Warszawie. Ojciec
Zygmunt, który w czasie służby wojskowej awansował do stopnia
pułkownika, brał udział w kampanii wrześniowej oraz walczył w Powstaniu
Warszawskim. Losy wojenne zmusiły rodzinę Lasotów do wyjazdu do
Krakowa, a następnie do Poznania, gdzie Andrzej Lasota zdał egzamin
dojrzałości w Państwowej Szkole Ogólnokształcącej Stopnia Licealnego
im. I. Paderewskiego. Zaraz po maturze, w roku 1951, Andrzej Lasota
wrócił do Krakowa i rozpoczął studia fizyczne na Uniwersytecie
Jagiellońskim. Mimo że fizyka będzie Go pasjonować zawsze, po dwóch
latach zmieni kierunek studiów na matematykę. Powodem tej zmiany była
osobowość znakomitego matematyka, Profesora Tadeusza Ważewskiego
(1896–1972), który studentom fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
wykładał analizę matematyczną, ukazując jej fizykalne i przyrodnicze
treści. Z niezwykłą siłą przyciągał wybitne umysły.
Pracę magisterską Andrzej Lasota napisał w roku 1955 pod kierunkiem
Profesora Tadeusza Ważewskiego, którego zawsze wspominał w ciepłych
słowach i z ogromnym szacunkiem. Doktoryzował się w roku 1960 w
Instytucie Matematycznym Polskiej Akademii Nauk. Promotorem dysertacji O pewnym problemie granicznym dla równania struny drgającej był Profesor Tadeusz Ważewski.
Cztery lata później habilitował się na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie rozprawy O istnieniu i jednoznaczności rozwiązań nieliniowych równań różniczkowych i całkowych. Wyniki zawarte w rozprawie habilitacyjnej zostały opublikowane w Biuletynie PAN.
Profesor Lasota awansował zawodowo i naukowo, zostając kolejno:
– profesorem nadzwyczajnym nauk matematycznych w 1972 roku, a w 1979 – profesorem zwyczajnym;
– członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk w roku 1983, członkiem rzeczywistym PAN w roku 1994;
– członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w roku 1997, a członkiem czynnym tej Akademii w roku 2001.
W roku 1976 Profesor Andrzej Lasota przeniósł się z Krakowa na
Uniwersytet Śląski. Ale każdy, kto znał Profesora osobiście, wie, że
całym sercem był dalej z Uniwersytetem Jagiellońskim związany. Tam
wykładał od roku 1955 do 2003, a w latach 1972–1975 pełnił funkcję
dziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UJ. Ponadto w latach
1970–1976 pełnił funkcję kierownika Zakładu Rachunku Prawdopodobieństwa.
Pozostając całe życie uczuciowo związanym z Uniwersytetem
Jagiellońskim, Profesor współpracował z wieloma ośrodkami
naukowo-badawczymi, m.in.:
– z Instytutem Maszyn Matematycznych w Krakowie (w latach 1967–1968), gdzie pełnił funkcję kierownika pracowni;
– z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej – jako profesor zwyczajny w latach 1986–1988;
– z Instytutem Matematycznym PAN, z którym był związany od roku 1956,
najpierw jako asystent, potem adiunkt, a w latach 1995–2006 jako
profesor zwyczajny.
Od roku 1976 Profesor kontynuował pracę dydaktyczną i naukową na
Uniwersytecie Śląskim, gdzie kierował Zakładem Biomatematyki, a potem
Zakładem Teorii Prawdopodobieństwa. Na tej uczelni pracował aż do
śmierci.
Są dwie rzeczy, które bardzo mi się spodobały; kiedy na UJ o coś
poprosiłem w administracji, słyszałem: Tak, tak, panie profesorze, my
to zaraz załatwimy! – i wiedziałem, że na pół roku mam święty spokój –
nikt nic nie zrobi; a tutaj: O, wie pan, to jest trudna sprawa, niech
pan za dwa dni zajrzy, albo my zadzwonimy, zobaczymy, co da się zrobić.
– I z reguły sprawę po dwóch dniach pomyślnie załatwiono. To jest
właśnie przykład słynnej śląskiej solidności. Tutaj też po raz drugi
spotkałem się z taką żądzą wiedzy. Studenci ze Śląska podchodzili do
nauki z ogromnym entuzjazmem. Kiedy przychodziłem na wykład to
wiedziałem, że oni czekają żebym im coś ciekawego i ważnego powiedział.
Musiałem się więc naprawdę solidnie przygotować, aby spełnić te
oczekiwania.
W uznaniu wybitnych zasług, uchwałą z dnia 22 maja 2001 Senat
Uniwersytetu Śląskiego przyznał Profesorowi Andrzejowi Lasocie
tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego. W laudacji
czytamy między innymi: (...) matematyka tworzona przez Dostojnego
Doktoranta jest próby najwyższej. Jego osiągnięcia są głębokie i
wyjątkowo oryginalne (...).
Profesor był matematykiem wszechstronnym. Jego specjalnościami były
zarówno równania różniczkowe, jak i teoria prawdopodobieństwa.
Zainteresowania różnymi zastosowaniami już istniejących narzędzi
matematycznych oraz problemami przyrodniczymi, które w naturalny sposób
mogły sugerować budowę nowych modeli matematycznych, pojawiały się w
twórczości naukowej Profesora Lasoty stale i w widoczny sposób, a
zaczęły się już podczas studiów na fizyce.
Ja jestem trochę nietypowy: mam na koncie około 20 prac dotyczących
zastosowań matematyki. Niektórzy moi koledzy uważają więc, że się
splamiłem. Ja zaś przyznaję rację bytu tylko takiej matematyce, która
wyjaśnia rozmaite zjawiska wokół nas. Nauka, która niczemu i nikomu nie
służy, do niczego się nie nadaje. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że
zastosowania matematyki rzadko są natychmiastowe (wyjątek – tomograf
!). Wybitne odkrycia z zakresu fizyki stają się podstawą nowych
technologii z reguły po kilku dziesięcioleciach. Czas ten w przypadku
matematyki musi być znacznie dłuższy, ponieważ matematykę stosuje się
poprzez nauki przyrodnicze. Stosuje się jako całość, a nie przez
pojedyncze twierdzenie.
Profesor Lasota miał nie tylko odwagę, ale wręcz nawyk atakowania
problemów najtrudniejszych. Nie powielał znanych metod, lecz rozwijał
własną problematykę badawczą. Każdą z uprawianych dziedzin wzbogacił
własnymi rezultatami wysokiej rangi. Zawdzięczamy mu między innymi:
– podanie związku pomiędzy istnieniem i jednoznacznością rozwiązań
(jednoznaczność implikuje istnienie) dla nieliniowych równań
różniczkowych zwyczajnych, cząstkowych i całkowych;
– sformułowanie twierdzenia o funkcjach uwikłanych dla funkcji
nieróżniczkowalnych oraz podanie zastosowań tego twierdzenia w dowodach
istnienia rozwiązań problemów brzegowych i rozwiązań okresowych równań
różniczkowych zwyczajnych;
– wykazanie, że w przestrzeniach Banacha istnienie rozwiązań równań
różniczkowych o prawej stronie ciągłej jest własnością generyczną
(współautor: James A. Yorke);
– rozwiązanie problemu Ulama dotyczącego istnienia miary niezmienniczej dla transformacji kawałkami monotonicznych;
– uzyskanie w teorii operatorów nieliniowych odpowiednika alternatywy Fredholma;
– podanie oryginalnej metody funkcji dolnej w teorii operatorów
Markowa, która jest mocnym narzędziem badania asymptotycznej
stabilności operatorów Markowa;
– zbadanie asymptotycznej stabilności operatorów Markowa działających
na miarach i opisanie nowej klasy zbiorów, które nazwał semifraktalami
(współautorami tych rezultatów byli J. A. Yorke i J. Myjak);
- stworzenie podstaw teorii chaosu dla równań różniczkowych cząstkowych pierwszego rzędu,
- zbudowanie modelu, który opisuje proces reprodukcji krwinek (współautor: doc. Maria Ważewska-Czyżewska).
Za swoje wybitne osiągnięcia naukowe oraz organizacyjne Profesor był wielokrotnie wyróżniany. Pośród nagród, które otrzymał, są:
– nagroda PTM im. Stanisława Zaręby, w roku 1967;
– nagroda Naukowa Wydziału III PAN, w roku 1969;
– nagroda Sekretarza Naukowego PAN, w roku 1974;
– nagroda PTM z dziedziny zastosowań matematyki, w roku 1974.
W dniu 1 września 2003 roku Walne Zgromadzenie Polskiego Towarzystwa
Matematycznego nadało Profesorowi Andrzejowi Lasocie godność
członka honorowego Polskiego Towarzystwa Matematycznego za wybitne
osiągnięcia naukowe w dziedzinie matematyki i jej zastosowań oraz za
osiągnięcia w kształceniu matematycznej kadry naukowej i zasługi dla
Polskiego Towarzystwa Matematycznego. W Polskim Towarzystwie
Matematycznym Profesor pozostawał od roku 1956, a w latach 1981–1983
pełnił w nim funkcję wiceprezesa.
Szczególnym wyróżnieniem była przyznana Profesorowi Lasocie w
roku 2004 Nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy.
Profesor był uczonym niezwykle inspirującym dla otoczenia, stąd w
jego dorobku liczne prace współautorskie. Niektóre z nich mają
charakter interdyscyplinarny. Spektakularnym przykładem tego
rodzaju osiągnięć jest, wyróżniona w 1977 roku nagrodą naukową Wydziału
Nauk Medycznych PAN, seria prac napisanych z docent Marią
Ważewską-Czyżewską dotyczących modelu matematycznego procesu
reprodukcji krwinek. Wyniki te były wykorzystane przez Marię
Ważewską-Czyżewską w praktyce klinicznej, przy leczeniu pewnych typów
anemii polekowej.
...docent Ważewska, wykorzystując do planowanej terapii rozwiązania
badanego przez nas równania różniczkowego, pomogła w istotny sposób
kilku pacjentom z anemią polekową. Jeżeli nawet w minimalnym
stopniu moja praca się do tego przyczyniła, to może jest to
najwartościowsza rzecz, jaką w życiu zrobiłem...
Pracę nad modelami wzrostu i różnicowania komórek prowadził kierowany
przez Profesora Lasotę Zakład Biomatematyki Uniwersytetu Śląskiego
wspólnie z Center of Nonlinear Dynamics Uniwersytetu McGilla w
Montrealu, którym kierował zaprzyjaźniony z Profesorem Michael C.
Mackey. Współpraca z M. C. Mackeyem zaowocowała monografią
Probabilistic Properties of Deterministic Systems, która ukazała się w
roku 1985 nakładem Cambridge University Press.
W roku 1994 w prestiżowej serii Applied Mathematical Sciences
wydawnictwa Springer opublikowana została druga monografia Profesora,
napisana wspólnie z M. C. Mackeyem: Chaos, Fractals and Noise
–Stochastic Aspects of Dynamics, za którą otrzymał Nagrodę Indywidualną
Ministra Edukacji Narodowej. Ta znakomita książka – jak
napisano w „Mathematical Reviews” – pokazuje uczonym z
rozmaitych dyscyplin, jak można badać nieliniowe układy dynamiczne przy
pomocy teorii operatorów liniowych i teorii prawdopodobieństwa. Zdaniem
jednego z czołowych specjalistów amerykańskich, Jamesa A. Yorke’a:
Podejście Profesora Lasoty do probabilistycznego traktowania układów
dynamicznych przyjęła szkoła układów dynamicznych w Berkeley i stało
się ono jednym z fundamentów tej teorii.
Wyrazem uznania dla Jego osiągnięć naukowych były zaproszenia do wygłoszenia wykładów:
– na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w roku 1983 w
Warszawie; zdaniem profesora Stanisława Łojasiewicza: Jest to
wyróżnienie w skali światowej, którego dostępują jedynie nieliczni;
– im. Władysława Orlicza w Collegium Mathematicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku 2000;
– im. Wacława Sierpińskiego na Uniwersytecie Warszawskim w
roku 2002, połączone z wręczeniem Medalu Sierpińskiego za wybitne
osiągnięcia naukowe.
Dorobek naukowy Profesora Andrzeja Lasoty to 142 publikacje oraz
wspomniane dwie monografie. Jest On również autorem wielu artykułów
przeglądowych oraz esejów. Profesor wypromował 21 doktorów nauk
matematycznych. Większość z nich jest obecnie po habilitacji, a
cztery spośród tych osób mają tytuł profesorski. Warto również
wspomnieć, że doczekał się habilitantów swoich uczniów.
Inspirująca rola Profesora została doceniona za granicą. Był zapraszany
na międzynarodowe imprezy matematyczne i proszony o wygłaszanie
plenarnych odczytów. Prestiżowe zagraniczne instytucje naukowe
wielokrotnie zapraszały Profesora na pobyty badawcze i wygłaszanie
wykładów. Odwiedził w szczególności następujące uczelnie:
· Dipartimento di Matematica „Ulisse Dini”, Università degli Studi di Firenze, Włochy; 1968; 1975;
· The Institute of Fluid Dynamics and Applied Mathematics, University of Maryland, USA; 1969–1970;
· Department of Physiology, McGill University, Montreal, Kanada; 1979, 1981;
· Dipartimento di Matematica, Università degli Studi di Udine, Włochy; 1981;
· Institute of Mathematics, Michigan State University, USA; 1982–1983;
· Institute of Mathematics, University of Oxford, Anglia; 1988;
· Institute for Physical Science and Technology, University of Maryland, USA; 1991.
Szczególnie często Profesor Lasota odwiedzał Dipartimento di Matematica
Pura ed Applicata, Università degli Studi di L’Aquila we
Włoszech. Był tam zapraszany w latach 1992, 1994, 1995, 1996,
1997, 1999, 2000, 2001, 2003. Pobyt na Uniwersytecie w L’Aquila w 2005
roku był Jego ostatnim zagranicznym pobytem naukowym.
Pełnił wiele zaszczytnych funkcji naukowych. Był między innymi:
· Członkiem Komitetu Matematyki Polskiej Akademii Nauk;
· Członkiem Rady Naukowej Instytutu Matematycznego PAN;
· Redaktorem Naczelnym serii matematycznej Biuletynu Polskiej Akademii Nauk;
Był członkiem komitetów redakcyjnych wielu czasopism o międzynarodowym zasięgu. Wymienię kilka z nich:
· „Annales Polonici Mathematici”,
· „Commentationes Mathematicae”,
· „Rivista di Matimatica Pura ed Applicata”,
· „Dynamics Reported”,
· „Journal of the European Mathematical Society”.
Profesor Lasota był mistrzem wymagającym, ale najwięcej wymagał od
siebie. Seminaria Profesora cieszyły się niezwykłą popularnością,
odznaczały się wnikliwą analizą rozważanych zagadnień, a z drugiej
strony swobodą dyskusji i wymianą myśli – nierzadko przeplatane
dowcipem na odpowiednim poziomie. Ludzie je lubili i lubili Profesora,
który zwykł mawiać: ...mój przepis na sukces składa się z dwóch części:
mieć szczęście do ludzi i umieć je docenić. Ja miałem wielkie
szczęście... Potrafił jak nikt inny w ciekawy sposób opowiadać o
wielu poważnych sprawach, uzupełniając swoje wypowiedzi wyważonymi
żartami.
Profesor Andrzej Lasota cieszył się zasłużonym autorytetem w środowisku
naukowym. Jak mało kto wiedział, kiedy jakąś prawdę można było
powiedzieć, a kiedy należało ją powiedzieć. Był przede wszystkim dobrym
człowiekiem, otwartym na ludzi i uczynnym. To właśnie Jego serdeczność
najczęściej wspominano podczas uroczystości pogrzebowych, które odbyły
się 6 stycznia 2007 roku w Krakowie. Na Cmentarzu Rakowickim oprócz
rodziny Profesora zebrała się ogromna rzesza: Jego uczniowie,
współpracownicy, przyjaciele i koledzy z wielu ośrodków uniwersyteckich
– w tym rektorzy Uniwersytetu Śląskiego i Jagiellońskiego – oraz
Polskiej Akademii Nauk. Przyszli pożegnać nie tylko wielkiego
matematyka, ale i wielkiego człowieka.
Profesor Andrzej Lasota jest niewątpliwie jedną z najbardziej
znamienitych postaci, które na trwale wpisały się w historię
Uniwersytetu Śląskiego.